Clan Donald

[Home] [News] [Magazine] [Bookshop] [Genealogy] [Mail] [Wiki] [Links] [Forum] [Back] [Up] [Next]

Domhnull MacLe�id Fear-Iuil A' Phrionnsa le Niall Mac Dh�mhnaill.

Mu dh� uair feasgar Di-ceudain an 16 mh l�tha deug de'n Ghiblean 1746 bha Bl�r Chuil-lodair seachad, agus b'fh�udar d�n Phrionnsa a ch�l a chuir ris an raoin, agus aghaidh a chur an Iar.

Bha c�mhlan beag na chois, agus an ceann coig laithean r�inig iad Borghadal (dluth do Loch nan Uamh) far an do choinnich am Prionnsa ri D�mhnull MacLe�id a Galtraigill 's an Eilean Sgiathanach, a' fear a bha gu bhith na Fhear-I�il dh� fad na seachd Seachduinean a bha ri tighinn.

Bha toil aig a' Phrionnsa D�mhnull a chur dh'an Eilean Sgiathanach Ie litrichean gu D�mhnullach Shle�bhte agus MacLe�id Dhunbheagain. B'e se� a cheud ghnothaich a bu mhath leis a Phrionnsa D�mhnull a gh�bhail as laimh. Tha mi cinnteach nuair a chluinneas iad gu bheil mi sa chearn se� gun cuidich iad mi ars' am Prionnsa.

B'e siud aon obair nach gabhadh D�mhnull as laimh a dheanamh air chor sam bith. Tha cheart dithis sin aig an am se� gl� thrang a coimhead air do shon arsa D�mhnull. 'Nuair a chuala am Prionnsa d� bh'aig D�mhnull ri r�dh cha robh air ach d�isealachd a dheanamh airson a dhol dh'an Eilean Fhada an d�chas gum faigheadh iad Soitheach a bh�ireadh am Prionnsa air ais dh'an Fhraing.

Aig ciaradh an fheasgair, Di-s�thrurne 26 l�tha de'n Ghibhlean chaidh �ithear fosgailte Ic ochd raimh a chur air bhog, agus a sr�n a chur an Iar Ie D�mhnull MacLe�id aig an sti�ir.

Air b�rd bha am Prionnsa, Iain �'Sullibhean, Felix �'Neill, agus Ailean D�mhnullach, pears' Eaglais. Am measg an fheadhainn a bha san sgioba bha balach aois c�ig bliadhna deug (mac do Dh�mhnull fh�in) agus am bard Mac Mhaighstear Alasdair.

Gl� thr�th an ath mhadainn an d�idh oidhche ghailbheach a chur seachd a dol tarsuinn a Chuan Sgith r�inig iad Roisinnis am B�inn nam Faoghla fliuch fuar agus acrach. Bha iad a tiormachadh an cuid aodaich aig bothan beag os cionn a chladaich 'nuair a thug fear de bhuachaillean Chlann R�ghaill (a bha gabhail an rathaid aig an am) an aire dhaibh. Chaidh esan gun mhaill gu a mhaighstir ann am Baile na Caillich, a bha mu sheachd m�le air falbh, a dhinnseadh dha mu na coigrich a chunnaic e.

Mar nach do dh'iar scalth bha an t-Urramach Iain MacArnhlaidh ministear an t-Soisgeil an Uibhist a Deas, agus Niall MacEachainn am Maighistear Sgoile air aoidheachd aig Clann Raghaill.

Be MacAmhlaidh a nis an cnap-starradh, oir bha athair an t-Urramach Amhlaidh MacAmhlaidh na Mhinistear 's na Hearadh.

Dhinnis am buachaille d'a Mhaighstir mu na coigrich a chunnaic e. Bha amharus aig Clann R�ghaill gum faodadh am Prionnsa bhi nam measg, agus chan 'eil teagamh sam bith nach robh an t-Urramach Iain de'n cheart bharail. Chuala iad uile d� thachair air raoin Chi�l-lodair, agus cuideachd gu robh am Prionnsa na fh�garrach. Gun fhios do'n Mhinistear chuir Clan R�ghaill aon de sheirbheisich air falbh gus an tuilleadh fiosrachadh fhaotainn, agus rinn am Ministear a cheart ni; chuir esan a sheirbheiseach fh�in air falbh. Thill an dithis ud leis an aon sge�l; bha am Prionnsa sud ceart gu le�r, agus gun robh e air son Clann R�ghaill fhaicinn.

Thog Clann Righaill agus Niall MacEachainn orra le ch�ile gu Roisinnis, agus b'e brigh an c�mhraidh gum b'fhe�rr do'n Phrionnsa agus an fheadhainn a bha c�mhla ris an aghaidh a chur air Ste�rnabhagh gun d�il, far am faodadh iad soitheach fhaotainn a bheireadh dhan Fhraing e. Sin mar a thachair, agus bha aca ri r�dh gun deach an soitheach aca fh�in as an rathad air an Du-�Irtich, 's iad a nis a coimhead air son b�ta �ile a bheireadh luchd m�ne a Arcaidh, agus ma's a b'fhior b'e O'Sullivan an Caiptin. Fhuair an t-Urramach Iain MacAmhlaidh d�igh is rathad air fios a chur gu a athair 's na Hearadh gu robh am Prionnsa Te�rlach air a r�thad gu Ste�rnabhagh.

Aig tuiteam na h-Oidhche air an 29 l�tha dh'an Ghiblean thog iad orra, agus gl� thr�th 'sa mhaduinn thug D�mhnull MacLe�id am Prionnsa 's na bha c�mhla ris gu taigh Dh�mhnuill Chaimbeul tuathanach an Eilean, far an d'fhuair iad gabhail aca gl� mhath bho Dh�mnhnull 's a ch�ile.

Maduinn an ath-lath a cheud l�tha dh'an Ch�itein thog MacLe�id air gu Ste�rnabhagh fiach a' faigheadh e b�ta. Dh'fh�g e am Prionnsa 'sa chuideachd air c�ram a Chaimbeulaich.

Chuala an t-Urramach Amhlaidh mu'n �ithear a thainig do Scalpaidh, agus gun m�ran d�ill thog esan air dh'an Eilean ud. Thug e leis daoine tapaidh chum am Prionnsa ghlacadh, ach cha deachaidh le�tha; sheas an Caimbeulach nan aghaidh.

Air an treas l�tha dh'an Ch�itean fhuaraidh fios bho MhacLe�id gun robh gealladh aig air b�ta, agus an ath l�tha dh'fh�g am Prionnsa 'S na bha c�mhla ris Scalpaidh.

Nuair a chuala uaislean Baile Ste�rnabhaigh gu robh am Prionnsa faisg air laimh; b�ta cha toireadh iad dh�, agus chaidh iarraidh air MacLe�id am Prionnsa thoirt air falbh. Sin mar a thachair agus bha am Prionnsa 's na bha c�mhla ris ais ann am B�inn nam Faoghla air II l�tha dh'an Ch�itean. Air iarrtus Clann R�ghaill thug Niall MacEachainn am Prionnsa gu �ite uaigneach an Uibhist a Deas far an do chiur e seachad d� l�tha thar fhichead ann an taigh beag dubh. Bha nis an t'�ite a cur thairis leis na Saighdearan Dearga, agus air son tearuinnteachd a Prionnsa b'fhe�dar dhaibh uile dealachadh ris; gach fear air a shon fh�in.

Bha D�mhnull MacLe�id ga flialach fh�in a suid 's a se� air feadh na �ite, ach mu dheireadh thall chaidh a chur an gr�im le Eileanach eile: Ailean D��mhnullach (Ailean a Chnuic) a Sl�ibhte. Bha Ailean 'na Oifigeach air ceann buidheann shaighdearan a bha c�mhead air son a Phrionnsa, duine cho suarach 's a chuir cas riamh am broig thuirt D�mhnull. Thachair se� air a Choigeabh l�tha dh'an luchair.

A Beinn nam Faoghla chaidh D�mhnull a thoirt do Bharraidh 'n a phriosanach 's as a sin gu Portigh, agus an d�idh sin cho na Comraich far an deach a chur air b�rd na Long Chogaidh Furnace. bha an Seanalair Caimbeul air b�rd, is esan a bha air ceann an Airm air taobh an Iar Alba.

Cheasnaich an Seanalair Caimbeul D�mhnull air b�rd na Long Chogaidh se�; dh'aidich D�mhnull gu robh e c�mhla ris a Phrionnsa ceart gu le�ir ach cha b'urrainn dha r�dh le cinnt c�it an robh e aig a cheart mhionaid se�. Cha robh dad aig D�mhnull ri r�dh an aghaidh an t-Seanalair, bha cuisean gu math fhad's a bha esan b�rd, ach aon uair 's gun do dh'fhalbh e thainig atharrachadh air gnothaichean. Bha Sgiobair na Furnace (Iain MacFhearghais as Old Meldrum na dhuine aig nach robh faireachadh do neach air thalmh.

Bha moran againn air b�rd, arsa D�mhnull agus sinn air ar cumail ann an toll dubh dorcha gun leus soluis ri fhaicinn. Bha sinn a faighinn a mach as an toll ud air son aon uair a thide gach maduinn, agus sin, measg chaorach a bh'air b�rd. Bha an Gunna caol ri ar sr�in fad na h-uine. Bha dithis eile as an Eilean Sgiathanach c�mhla ri D�mhnull air bord; MacFhionghuin an t-Sratha, agus Calum MacLe�id. Bha am beagan bidh a bha sinn a faotainn air a thoirt thugainn ann an cuinneagan salach agus sgioba a bh�ta air son sp�rs dhaibh fh�in a deanamh an cuid uisge annta ma choinneimh ar s�ilean, agus sinne aig a cheart am a b�sachadh leis an acras. B' e siud ar c�radh arsa D�mhnull fhad's a bha sinn a se�ladh timcheall nan cladaichean bhon Cheud L�tha de L�nasdal 1746 gus an Naoidheamh l�tha dh'an Ghiblean 1747.

'S ann mu'n am se� a r�inig a' Furnace bun amhuinn Lunnainn, agus an sin chaidh an cur air b�rd soitheach eile (James and Mary) ach bha i se� na bu mhiosa na an t-�ile. Gu fortanach cha robh iad gl� fhada anns a' bh�ta se�'nuair chaidh an cur gu tir. Air tir bha D�mhnull air c�ram fear do'm b'ainm Maighstir Dick. Co dhi� cha b'fhada gus an d'fhuair D�mhnull cead a choise, ach b'fh�udar dha fuireach greas an Lunnainn. Bha aobhar na dh� air a sin. Bha D�mhnull a nis a srep ri aois a gheallaidh, agus leis na dh'fhuiling e fad nan deich miosan a chaidh seachad bha e gl� lag air son na slighe bh'air thoiseach air, agus cuideachd ri moran a bha air son caoibhneis agus sp�is a nochdadh dha a chionn 's gun robh e dileas dh'an Phrionnsa Te�rlach.

Thug fear Iain Walkinshaw (Albannach a bha nis a c�mhnuidh an Lunnainn) bocsa snaoisein airgid do Dh�mhnull. Air uachdar a bhocsa bha cruth duine air b�rd �ithear 's e na shuidhe aig an sti�ir.

Mu dh�ireadh chuir Domhnull a chul ris a bhaile mh�r, agus chi sinn e an Lite air an 17 l�tha de Lunasdal agus e a measg m�ran chairdean. Nam measg bha an t-Easbuig Forbes.

Thug D�mhnull cunntais mhionaideach dh'an Easbuig air gach aite anns an robh e agus air a thachartasan fad na h-uine bha e c�mhla ris a Phrionnsa. Tha huile facal a thuirt D�mhnull sgriobhte anns na leabhraichean ainmeil sin "The Lyon in Mourning".

Air an trieabh l�tha fichead de'n D�mhair dh'hh�g D�mhnull L�te, 's chuir e aghaidh air Eilean a Cheo, ach mu'n d'fhag e chuir an t-Easbuig deich Puinnd Shasannach na dh�rn.

Cha b'fhada gus an robh D�mhnull air ais aig a dhachaidh c�mhla ri bhean 's ri theaghlach, ach mu'n do ruith a bhliadhna bhris air a shl�inte agus chaochail e 's an t-Sultuinn 1749, aig aois tri fichead bliadhna 's a dh� dheug.

Tha mise creidsinn gur iomadh fear is t� sean is �g 's an Eilean Sgiathanach a dh'�isd a rithist is a rithist ri sg�ul Dh�mhnuill MhicLe�id mu Bhliadhna Phrionnsa, agus air a h-ath aithris le bodaich eile; mar a thuirt am B�rd Niall MacLe�id; "bhiodh gach Seanair aosmhor liath 'g innseadh sgeulachdan gun gh�."

Feedback.  If you have any comments, additions or corrections to this article, please post them in the forum as a new thread here. Please make the title of your post the title of the article and put a link back to the article in your post. You will have to register to join the forum.